Chùa Phật Tích, tên hiệu là Vạn Phúc Tự, là một trong những ngôi chùa cổ kính và quan trọng bậc nhất của Việt Nam. Nằm trên sườn phía nam núi Phật Tích (hay còn gọi là núi Lạn Kha, Non Tiên) thuộc xã Phật Tích, huyện Tiên Du, tỉnh Bắc Ninh, chùa gắn liền với những giá trị lịch sử, văn hóa và tôn giáo lâu đời.
Lịch sử hình thành và phát triển
Chùa Phật Tích được xây dựng từ khoảng thế kỷ VII-X, trải qua nhiều giai đoạn phát triển quan trọng:
- Năm 1057, vua Lý Thánh Tông cho xây dựng một ngọn tháp cao 42m tại sườn núi Tiên Du, bên trong đặt pho tượng Phật bằng đá cao 3.3m, đánh dấu một bước ngoặt quan trọng trong lịch sử chùa.
- Đến thời Trần (1225-1400), chùa trở thành trung tâm giáo dục Phật giáo lớn và trung tâm văn hóa, chính trị của Đại Việt. Viện Lạn Kha được xây dựng tại đây như một thư viện lớn. Năm 1384, chùa còn tổ chức thi Thái học sinh (tương đương thi Tiến sĩ ngày nay).
- Trong thế kỷ XVII, vào năm 1686, chùa được xây dựng lại với quy mô lớn dưới thời vua Lê Hy Tông, mang giá trị nghệ thuật đặc sắc.
Tuy nhiên, chùa đã bị thiêu hủy hoàn toàn vào năm 1947. Sau nhiều lần phục dựng, đến năm 2008, chùa được đầu tư phục hồi khang trang, đặc biệt để chuẩn bị cho Đại lễ 1000 năm Thăng Long – Hà Nội, mang diện mạo như ngày nay.
Kiến trúc độc đáo
Chùa Phật Tích được thiết kế theo kiểu “nội công ngoại quốc” với tổng diện tích 1.064m², bao gồm:
- Chính điện: 11 gian Tiền đường, 3 gian Thiêu hương, 3 gian Thượng điện và 11 gian nhà Hậu.
- Các công trình phụ trợ: Nhà Tổ, nhà Mẫu, phủ Chúa, hành lang, nhà khách.
- Cụm kiến trúc cổ: Hệ thống thú đá trước cửa chùa, các hiện vật trang trí kiến trúc.
Cổ vật và giá trị nghệ thuật
Chùa Phật Tích lưu giữ nhiều cổ vật có giá trị đặc biệt, trong đó nổi bật nhất là:
- Pho tượng Adiđà bằng đá: Được công nhận là bảo vật quốc gia và là kiệt tác điêu khắc truyền thống của Việt Nam.
- Hệ thống thú đá: Các bức tượng thú đá lớn gồm sư tử, tê giác, voi… đặt trước cửa chùa, thể hiện kỹ thuật chạm khắc tinh xảo thời Lý.
Lễ hội và tín ngưỡng
Hàng năm, chùa Phật Tích tổ chức lễ hội Khán hoa mẫu đơn vào ngày mồng 4 Tết, gắn liền với truyền thuyết Từ Thức gặp Tiên. Đây là dịp để người dân và du khách tham gia các hoạt động văn hóa, tín ngưỡng đậm nét truyền thống.
Di tích quốc gia đặc biệt
Với những giá trị lịch sử, kiến trúc, và nghệ thuật đặc sắc, chùa Phật Tích đã được xếp hạng là di tích lịch sử Quốc gia đặc biệt. Đây không chỉ là trung tâm tín ngưỡng Phật giáo mà còn là niềm tự hào văn hóa của đất Bắc Ninh và cả nước.
Chùa Phật Tích là điểm đến không thể bỏ qua đối với những ai yêu thích khám phá lịch sử, văn hóa, và kiến trúc cổ của Việt Nam. Du khách đến đây sẽ có cơ hội chiêm ngưỡng vẻ đẹp linh thiêng, cổ kính và tìm hiểu về những giá trị di sản quý báu mà ngôi chùa này mang lại.
